Nu er een kamermeerderheid is om uit de JSF-fuik te ontsnappen is er eindelijk de mogelijkheidom met de ogen van 2012 naar alle mogelijkheden te kijken.
Tien jaar geleden konden we nog niet weten hoe het JSF project zich zou ontwikkelen, maar ook niet welke kant het met bv de Gripen NG uit zou gaan. De JSF zou snel operationeel zijn en alles kunnen wat we zouden willen, voor een lage prijs, en alle anderen zouden niet in de schaduw hiervan kunnen staan of vliegen. De vooringenomenheid van de Nederlandse defensie heeft er al voor gezorgd dat de Eurofighter en Rafale niet eens wíllen meedoen, hoe goed ze ook zijn.
Maar wat is er gebeurd: na 10 jaren ontwikkelen en 5 jaar produceren, op het moment waarop er al honderden in dienst hadden moeten zijn, staat er een handjevol JSF’s te wachten op bruikbare software en andere systemen. Operationeel testen is er niet bij, ze zijn de komende jaren nog onbruikbaar in de praktijk.
De aanschafprijs is een aantal malen hoger geworden, hoewel moeilijk te zeggen is, hoe hoog die is. Ons ministerie van defensie houdt maximaal 75 miljoen euro per stuk aan. Maar volgens persbureau Reuters is Japan bereid 122,96 miljoen USD per JSF te betalen, en volgens het Defense Security Cooperation Agency zelfs 10 miljard USD voor 42 vliegtuigen,
gemiddeld 238 miljoen USD. Dat laatste bedrag is inclusief opleiding, uitrusting en 10 jaar onderhoud. De Zwitsers willen voor een vergelijkbaar pakket van 22 Gripens incl opleiding, uitrusting en 15 jaar onderhoud en upgrades (!) 90 miljoen euro per stuk betalen. Nederland kreeg in 2009 een aanbod van 85 toestellen voor 4,8 miljard Euro’s inclusief opleiding en nog eens zo’n bedrag voor 30 jaar onderhoud en upgrades. Dat zijn openbaar beschikbare gegevens, controleerbare feiten. Geen aannames of hoopvolle schattingen.
Maar de JSF zou toch goedkoop zijn in gebruik? Groot aantal, gestroomlijnd modern onderhoudssysteem: lagere kosten dan alle andere toestellen. Bij Jane’s, een uitgeverij die al 100 jaar gegevens verzamelt van militaire voer-, vaar- en vliegtuigen hebben ze het uitgezocht. Ze hebben van 6 jagers/jachtbommenwerpers de totale operationele kosten per uur uitgeplozen: F-35, Eurofighter, Rafale, F-18, F-16 en Gripen. De kosten bestaan uit brandstofverbruik, kosten voor het operationeel maken en houden, plus onderhoud en hiermee verbonden personeelskosten.
Wat is de trieste conclusie: de JSF is de duurste van allemaal, volgens de meetmethode van Jane’s 21000 USD per vlieguur. (Jane heeft de JSF kosten laag ingeschat, andere goed ingelichte bronnen spreken van zelfs 30.000 Euro per vlieguur). De Gripen is daarentegen verreweg de goedkoopste: 4700 USD per vlieguur. Er zit minimaal een factor vier en een half tussen. Bij 200 vlieguren per jaar scheelt dat 3,25 miljoen dollar, bij een luchtvloot van 50 vliegtuigen elk jaar weer 163 miljoen dollar. Genoeg om 2 tot 3 vliegbases open te houden. Of 1 vliegbasis + ruwweg 2000 arbeidsplaatsen. Uitgaande van brandstofprijzen anno 2012!
Een van de oorzaken van dat duurder worden is de stealth. En als dat nou zaligmakend is… Blijkbaar niet. Chief of Naval Operations Admiraal Jonathan Greenert is een van de velen die betwijfelt of het nut hiervan wel opweegt tegen de enorme kosten en beperkingen. Stealth betekent niet ‘onzichtbaar’, maar beperkt op te merken vanuit bepaalde richtingen, met name in de richting van het doel. Detectiesystemen naast en achter het toestel hebben er geen moeite mee. Ook als er weinig, of oudere types radars in het gebied van doel staan, kan de F-35 opgemerkt worden. De software waarmee signalen worden geanalyseerd is zo sterk verbeterd dat heel veel meer informatie uit wazige gegevens gehaald kan worden. Ook passieve radar, waarbij gebruik gemaakt wordt van kleine verstoringen in al aanwezige signalen is sterk in opkomst. Hierbij moet gedacht worden aan radio-, televisie- en GSM-straling. Daar is vrijwel niets tegen te doen. Admiraal Greenert wil niet helemaal af van de F-35, maar hij pleit voor onbemande raketsystemen die aanzienlijk goedkoper zijn in aanschaf en zeker in gebruik. En in ieder geval in het algemeen niet alleen te vertrouwen niet ontdekt te worden, maar ook vijandelijke detectiesystemen te storen. Want dat doet de F-35 niet.
Zo langzamerhand zou wel eens echt structureel positief nieuws moeten komen over het hele JSF project, na 10 jaar. Maar echt positief nieuws komt druppelsgewijs binnen. En slecht nieuws blijft maar komen en komt inmiddels van gezaghebbende bronnen als de Amerikaanse Rekenkamer en hooggeplaatste officieren. Het is allerhoogste tijd voor een frisse blik en hernieuwde evaluaties.